Piecza zastępcza

Piecza zastępcza jest instytucją prawną przeznaczoną dla dzieci, które z różnych powodów nie mogą pozostawać pod opieką swoich rodziców biologicznych. Jej głównym celem jest zapewnienie małoletnim bezpiecznego i stabilnego środowiska, w którym będą mogły prawidłowo się rozwijać, korzystać z opieki i wychowania zbliżonych do warunków rodzinnych oraz przygotować się do życia w społeczeństwie. W Polsce kluczową regulacją w tym zakresie jest Ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (Dz.U. z 2022 r. poz. 447 z późn. zm.), a także przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.

 

Istota i cel pieczy zastępczej

 

Podstawowym celem pieczy zastępczej jest czasowe zapewnienie dziecku warunków, których nie może zagwarantować jego rodzina biologiczna. Rozwiązanie to ma służyć dobru dziecka i uwzględniać jego potrzebę stabilności, poczucia bezpieczeństwa oraz możliwość zachowania więzi z rodzicami naturalnymi – o ile nie stoi to w sprzeczności z najlepszym interesem małoletniego.

 

Piecza zastępcza nie ma charakteru ostatecznego – w założeniu ma trwać do momentu, w którym dziecko będzie mogło powrócić do rodziców biologicznych (jeśli nastąpi poprawa warunków w rodzinie) lub zostanie przysposobione (adoptowane).

 

Podstawy prawne i rola sądu rodzinnego

 

Podstawowe normy dotyczące systemu pieczy zastępczej zawiera:

 

• Ustawa o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej – określa zasady organizacji pieczy zastępczej, formy opieki oraz kwestie finansowania,
• Kodeks rodzinny i opiekuńczy – reguluje kwestie władzy rodzicielskiej, w tym możliwości ograniczania lub pozbawiania władzy rodzicielskiej,
• Konwencja o prawach dziecka – wskazuje, że dziecku należy się szczególna ochrona i pomoc, także jeśli nie może pozostawać pod opieką rodziców.

 

W praktyce o umieszczeniu dziecka w pieczy zastępczej decyduje sąd rodzinny – zazwyczaj w postępowaniu o ograniczenie lub pozbawienie władzy rodzicielskiej bądź w ramach tzw. postępowania opiekuńczego.

 

Rodzaje pieczy zastępczej

 

W polskim systemie prawnym wyróżnia się dwie główne formy pieczy zastępczej: rodzinną oraz instytucjonalną.

 

 

Rodzinna piecza zastępcza

 

Rodzinna piecza zastępcza obejmuje:

 

• Rodziny zastępcze spokrewnione – tworzone przez dziadków lub rodzeństwo dziecka.
• Rodziny zastępcze niezawodowe – powoływane przez osoby niespokrewnione z dzieckiem, które jednak zdecydowały się otoczyć je opieką na dłuższy czas.
• Rodziny zastępcze zawodowe – w tym zawodowe rodziny zastępcze pełniące funkcję pogotowia rodzinnego bądź specjalistyczne rodziny zastępcze, przygotowane do opieki nad dziećmi z niepełnosprawnościami lub zaburzeniami rozwoju.
• Rodzinne domy dziecka – forma zbiorowego wychowania, w której rodzina zawodowa opiekuje się większą liczbą dzieci, zapewniając im warunki maksymalnie zbliżone do rodzinnych.

 

W każdej z tych form kluczowa jest indywidualna relacja opiekunów z dzieckiem, więź emocjonalna oraz możliwość stworzenia małoletniemu stabilnego i przyjaznego środowiska.

 

 

Instytucjonalna piecza zastępcza

Instytucjonalna piecza zastępcza to najczęściej placówki opiekuńczo-wychowawcze, takie jak domy dziecka czy pogotowia opiekuńcze. Trafiają do nich dzieci, których nie udało się umieścić w rodzinnych formach pieczy zastępczej, bądź takie, które wymagają szczególnego wsparcia, a dotychczasowe formy opieki nie przyniosły oczekiwanych rezultatów.

 

W porównaniu do rodzinnych form opieki, instytucjonalna piecza zastępcza powinna być traktowana jako rozwiązanie ostateczne, stosowane wtedy, gdy nie ma możliwości zapewnienia dziecku środowiska rodzinnego.

 

Warunki konieczne do ustanowienia pieczy zastępczej

 

Sąd decyduje o ustanowieniu pieczy zastępczej wówczas, gdy uzna, że dobro dziecka jest zagrożone w rodzinie naturalnej i inne środki (np. pomoc asystenta rodziny, wsparcie socjalne) nie przyniosły efektu. Najczęstsze przyczyny umieszczenia dziecka w pieczy zastępczej to:

 

• Poważne zaniedbania ze strony rodziców (brak właściwej opieki i troski),
• Przemoc domowa, uzależnienia, niebezpieczne środowisko,
• Brak możliwości zapewnienia dziecku warunków do rozwoju (ubóstwo, poważna choroba opiekunów).

 

W każdym przypadku sąd rodzinny musi rozważyć, czy możliwa jest reintegracja rodziny – czyli takie wsparcie dla rodziców, by w niedalekiej przyszłości dziecko mogło powrócić pod ich opiekę. Jeśli jest to realne, piecza zastępcza będzie miała charakter przejściowy.

 

 

Obowiązki opiekunów zastępczych

 

Osoby podejmujące się roli opiekunów w ramach rodziny zastępczej lub rodzinnego domu dziecka ponoszą odpowiedzialność za:

 

• Zapewnienie właściwej opieki i wychowania – zaspokajanie potrzeb emocjonalnych, rozwojowych, edukacyjnych i zdrowotnych dziecka.
• Współpracę z rodziną naturalną (jeżeli nie ma ku temu przeciwwskazań) – utrzymywanie kontaktu dziecka z rodzicami, rodzeństwem i innymi krewnymi.
• Współpracę z instytucjami odpowiedzialnymi za pomoc dziecku – np. ośrodkami pomocy społecznej, poradniami psychologicznymi, placówkami oświatowymi.
• Wspieranie dziecka w integracji z rówieśnikami – zapewnienie warunków do prawidłowego funkcjonowania w społeczeństwie.

 

Opiekunowie zastępczy otrzymują wsparcie finansowe (tzw. świadczenia na pokrycie kosztów utrzymania dziecka) oraz pomoc merytoryczną od organizatora rodzinnej pieczy zastępczej.

 

Możliwość powrotu dziecka do rodziny biologicznej

 

Piecza zastępcza, zgodnie z założeniami ustawodawcy, ma charakter czasowy. Wiele dzieci, jeśli sytuacja w rodzinie biologicznej ulegnie poprawie, ma szansę powrócić do rodziców. W takich przypadkach:

 

1. Sąd rodzinny dokonuje oceny, czy ustąpiły przesłanki, które zadecydowały o umieszczeniu dziecka w pieczy zastępczej.
2. Ośrodek pomocy społecznej (oraz asystent rodziny) weryfikuje, czy rodzice są gotowi przejąć opiekę.
3. Rodzice zobowiązani są do współpracy z instytucjami i organizacjami wspierającymi rodzinę, a także do podjęcia kroków naprawczych (np. leczenie uzależnienia, podniesienie kompetencji wychowawczych).

 

Jeżeli wszystkie warunki zostaną spełnione i nie występują zagrożenia dla dobra dziecka, sąd może wydać orzeczenie o zakończeniu pieczy zastępczej i przywróceniu władzy rodzicielskiej w pełnym zakresie lub jej rozszerzeniu (gdy wcześniej była ograniczona).

 

Adopcja a piecza zastępcza

 

Często pojawia się pytanie, czy piecza zastępcza może stanowić wstępny etap prowadzący do adopcji dziecka. W praktyce możliwe są takie sytuacje, jednak:

 

• Rodzina zastępcza nie uzyskuje automatycznego prawa do przysposobienia małoletniego.
• Zasadą pozostaje czasowy charakter pobytu dziecka w rodzinie zastępczej; adopcja wymaga odrębnego postępowania, w trakcie którego rodzina zastępcza musi spełnić wszelkie wymogi adopcyjne.
• Priorytetem jest zawsze trwałe rozwiązanie sytuacji dziecka, najlepiej w ramach jego rodziny biologicznej.

 

Pomoc prawna w sprawach pieczy zastępczej

 

Postępowania związane z ustanowieniem, wykonywaniem i zakończeniem pieczy zastępczej mogą być skomplikowane i rodzić wiele pytań natury prawnej oraz praktycznej. W takich sytuacjach warto skorzystać z pomocy specjalisty, który:

 

• Wyjaśni, na jakich zasadach sąd decyduje o formie pieczy zastępczej,
• Pomoże w sporządzeniu wniosków i pism procesowych (np. o ograniczenie/pozbawienie władzy rodzicielskiej, o przywrócenie dziecka do rodziny, o ustanowienie rodziny zastępczej),
• Będzie reprezentował rodziców biologicznych, kandydatów na opiekunów zastępczych czy rodzinny dom dziecka w sądzie,
• Udzieli porad w kwestiach finansowania i świadczeń należnych rodzinie zastępczej.

 

 

Wsparcie oferowane przez Kancelarię Prawa Rodzinnego Legal Salutaris

 

Kancelaria Prawa Rodzinnego Legal Salutaris specjalizuje się w sprawach z zakresu prawa rodzinnego, w tym w postępowaniach związanych z pieczą zastępczą. Zespół kancelarii zapewnia pomoc prawną opiekunom zastępczym, rodzicom biologicznym oraz innym członkom rodziny w sprawach dotyczących m.in.:

 

• Ustanowienia rodziny zastępczej lub rodzinnego domu dziecka,
• Regulacji kontaktów dziecka z rodzicami naturalnymi,
• Ograniczenia, pozbawienia bądź przywrócenia władzy rodzicielskiej,
• Procedur sądowych, w których toczy się spór co do formy opieki nad dzieckiem.

 

Specjaliści Legal Salutaris pozostają do dyspozycji 7 dni w tygodniu (od poniedziałku do niedzieli, w godzinach od 7:00 do 22:00). W razie potrzeby istnieje możliwość spotkania poza siedzibą kancelarii, a nawet udania się do placówki opiekuńczej czy innej instytucji, jeśli wymaga tego dobro klienta.

 

—

 

Kancelaria Prawa Rodzinnego Legal Salutaris udziela wszechstronnego wsparcia w tym zakresie, stając na straży praw i interesów małoletnich oraz ich rodzin. Dzięki wieloletniej praktyce w sprawach rodzinnych zespół kancelarii potrafi w sposób efektywny i rzetelny przeprowadzić klientów przez postępowania, minimalizując stres i zapewniając pewność, że wszystkie działania podejmowane są w zgodzie z obowiązującymi przepisami oraz z poszanowaniem nadrzędnej zasady dobra dziecka.